पाठ २: जीवनोपयोगी शिक्षा, जीवनोपयोगी सिप र स्वस्थ जीवनशैलीबिचको अन्तरसम्बन्ध
१. पूर्वीय चिन्तन परम्परा भन्नाले के बुझिन्छ ?
उत्तर: पूर्वीय चिन्तन परम्परा भन्नाले एशियाली मुलुकहरू, विशेषतः भारत, चीन, जापान, तिब्बत आदि राष्ट्रहरूमा विकसित भएको दार्शनिक, आध्यात्मिक र नैतिक सोचको प्रणालीलाई जनाउँछ। यसमा मानव जीवन, आत्मा, धर्म, मोक्ष, करुणा, संयम, योग, ध्यानजस्ता विषयहरूमा गहिरो विचार गरिएको हुन्छ। पूर्वीय चिन्तन परम्परा प्रायः अन्तर्मुखी, आत्मकेन्द्रित र आध्यात्मिक ज्ञानमा आधारित हुन्छ जसले आत्मा, ब्रह्म, कर्म र पुनर्जन्मको सिद्धान्तलाई महत्त्व दिन्छ। यो परम्परा जीवनलाई शान्ति, साधना र आध्यात्मिक मुक्तितर्फ लैजान प्रेरित गर्छ।
२. पाश्चात्य चिन्तन परम्परा भन्नाले के बुझिन्छ ?
उत्तर: पाश्चात्य चिन्तन भन्नाले युरोप तथा अमेरिकाजस्ता पश्चिमा देशहरूमा विकसित भएको तर्कप्रधान, वैज्ञानिक र भौतिकतावादी सोचको प्रणालीलाई जनाइन्छ। यस चिन्तन परम्परामा मानव बौद्धिकता, तर्क, अनुसन्धान, स्वतन्त्रता, व्यक्तिगत अधिकार र यथार्थतामा आधारित विचारहरूलाई प्राथमिकता दिइन्छ। पाश्चात्य चिन्तन अधिकतर बहिर्मुखी हुन्छ र जीवनका समस्याहरू समाधान गर्न वैज्ञानिक दृष्टिकोण र तर्कशक्तिको प्रयोगमा विश्वास राख्छ। यो चिन्तन परम्पराले प्रजातन्त्र, मानवअधिकार, विज्ञान, प्रौद्योगिकी र आधुनिक शिक्षाको विकासमा ठूलो योगदान दिएको छ।
३. पूर्वीय चिन्तन परम्परामा नेपालको कस्तो योगदान रहेको छ ?
उत्तर: पूर्वीय चिन्तन परम्परामा नेपालको योगदान उल्लेखनीय रहँदै आएको छ। नेपाललाई योग, ध्यान, तान्त्रिक साधना र बौद्ध दर्शनको जन्मभूमि वा विकासस्थलका रूपमा लिइन्छ। गौतम बुद्धको जन्म लुम्बिनीमा भएकाले नेपालको बौद्ध चिन्तनमा महत्वपूर्ण स्थान छ। नेपालमा हिन्दू र बौद्ध दार्शनिक विचारहरू एकअर्कासँग मिसिएर विकसित भएका छन्, जसले धार्मिक सहिष्णुता, करुणा, अहिंसा, र आध्यात्मिक उन्नतिलाई जोड दिएको छ। त्यस्तै, नेपालका विभिन्न मठ, गुम्बा, तीर्थस्थल र गुरु परम्पराहरूले पूर्वीय चिन्तनलाई जगेर्ना र प्रसारमा योगदान पुर्याएका छन्। यस अर्थमा, नेपालले आध्यात्मिक चेतना र सांस्कृतिक धरोहरमार्फत पूर्वीय चिन्तन परम्परामा गहिरो योगदान दिएको छ।