समास भन्नाले दुई वा दुईभन्दा बढी शब्दहरू मिलाएर एउटा छोटो र अर्थपूर्ण शब्द बनाउने प्रक्रिया हो। समासले वाक्य छोटो, स्पष्ट र प्रभावकारी बनाउँछ।
| कारण | सजिलो भाषा |
|---|---|
| संक्षिप्तता | लामो वाक्यलाई छोटो बनाउँछ — जस्तै "घरका नाथ" लाई "गृहनाथ" भन्ने। |
| अर्थबोध | थोरै शब्दमा धेरै कुरा भन्न सकिन्छ — एक शब्दमै पूरा अर्थ आउँछ। |
| शैली | लेखाइ वा बोलाइलाई राम्ररी र मीठो बनाउँछ — विशेष गरी कविता, कथा आदि मा। |
| समासको नाम | परिभाषा | उदाहरण | विग्रह |
|---|---|---|---|
| तत्पुरुष | पछिल्लो शब्द प्रधान हुन्छ | गृहनाथ | घरका नाथ |
| कर्मधारय | पहिलो शब्द विशेषण हुन्छ | नीलकमल | निलो कमल |
| द्वन्द्व | दुवै शब्द बराबर हुन्छन् | माता–पिता | माता र पिता |
| बहुब्रीहि | अरूको बखान गर्ने शब्द | चतुर्भुज | जसका चार भुजा छन् |
| द्विगु | संख्या + नाम मिलेर बनेको | त्रिलोक | तीन लोकहरू |
| अव्ययीभाव | अव्यय शब्दबाट बनेको | उपरान्त | पछि |
विग्रह भन्नाले समास भएको शब्दलाई फेरी विस्तृत रूपमा छुट्याएर लेख्ने प्रक्रिया हो। जब दुई वा दुईभन्दा बढी शब्दहरू मिलेर बनेको समास शब्दलाई फेरि छुट्याएर पुरानो स्वरूपमा ल्याइन्छ, त्यही प्रक्रिया विग्रह हो।
उदाहरण:
विग्रहले शब्दको वास्तविक अर्थ र समासको बनावट बुझ्न सहयोग गर्छ। यसले व्याकरणको अभ्यासमा गहिरो ज्ञान दिन्छ।
समासले वाक्यलाई छोटो र अर्थपूर्ण बनाउँछ भने विग्रहले त्यही शब्दलाई विस्तारमा बुझ्न सहयोग गर्छ। दुवै प्रक्रियाले व्याकरणको स्पष्टता र लेखन क्षमतालाई सुधार गर्छ।